شرایط عمومی پیمان (اسناد همسان) چیست؟

شرایط عمومی پیمان (اسناد همسان)، مدل‌های قراردادی هستند که با توجه به موضوعات مختلف، حقوق، تعهدات و مسئولیت‌های طرفین قرارداد را مشخص می‌کنند. این مدل‌ها عمدتاً برای پیمان‌های مهندسی و ساخت‌وساز طراحی شده‌اند، اما نمونه‌هایی نیز در زمینه کارهای مشاوره‌ای و تأمین کالا تهیه شده است. با توجه به پیچیدگی این اسناد، بهره‌گیری از یک مشاوره حقوقی قرارداد می‌تواند به طرفین کمک کند تا با اشراف کامل بر حقوق و تعهدات یکدیگر، اجرای قرارداد را به‌صورت دقیق و بدون بروز اختلاف پیش ببرند.

نکته: در نوشته های قدیمی‌تر به این اسناد، «شرایط عمومی پیمان» گفته می‌شد اما توجه به تغییراتی که به وجود آمد و تنوع و تکثری که در تعداد آنها ایجاد شد؛ در مدل‌های جدیدتر به «اسناد همسان» تغییر نام یافتند که ما نیز با تبعیت از این موضوع، از این پس آنها را «اسناد همسان» خطاب خواهیم کرد.

چرایی و اهمیت وجود اسناد همسان (شرایط عمومی پیمان):

-از گذشته تاکنون، اکثر پروژه‌هایی که به منظور آبادانی و پیشرفت کشور اجرایی می‌گردد اکثراً با کارفرمایی دستگاه‌ها، نهادها، موسسات و شرکتهای دولتی یا عمومی و پیمانکاری بخش خصوصی انجام می‌گردد.

از آنجایی که پروژه‌های عمرانی و تبعاً قراردادهای آن چند بعدی و دارای پیچیدگی‌های ذاتی مربوط به خود هستند؛ در اکثر موارد، در اجرای آنها اختلافاتی میان کارفرما و پیمانکار رخ می‌دهد که نیاز هست؛ جهت حل آنها و ادامه پروژه اقدامی صورت گیرد والا ممکن است پروژه متوقف شده یا هدف آن، در بازه زمانی پیش بینی شده، محقق نشود که هیچ کارفرمایی مایل به آن نیست.

از طرف دیگر تا پیش از ابلاغ اسناد همسان، هر دستگاه دولتی یا عمومی با توجه به سلیقه و تجربیات مثبت و منفی که از اجرای پروژه‌های قبلی داشت؛ اقدام به تهیه پیش نویس قرارداد می‌کرد که با توجه به دانش و تجربه تهیه کنندگان ممکن بود؛ دارای نقایص و اشکالاتی باشند و چون عموماً تهیه کنندگان از تجربیات سایرین، بی اطلاع یا حداقل کم اطلاع بودند؛ این احتمال وجود داشت که برای موضوع قراردادی یکسان، در دستگاه‌های مختلف، مدلهای قراردادی متفاوتی تهیه گردد که دارای مغایرت و تفاوتهایی با هم باشند که در حین اجرا اختلافی پیش می آمد یا طرح دعوایی در دادگاه صورت می گرفت موجب ایجاد رویکردهای متفاوت یا صدور آراء قضایی متضاد علیه آن دستگاه می‌گردید.

لذا به منظور یکسان سازی و رفع ایرادات اینچنینی که کم هم نبودند؛ در داخل کشور برخی ارگانها مانند «سازمان برنامه و بودجه» و «معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت» و در سطح بین الملل، برخی سازمانهای بین المللی نظیر «فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور» (FIDIC) اقدام به تهیه مدلهای قراردادی در برخی حوزه ها نمودند.

-در صورت ابلاغ اسناد همسان در موضوعی خاص از جانب «سازمان برنامه و بودجه» یا «معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت» دستگاه‌ها، سایر اشخاص تابعه موظف به رعایت و اجرای آن در موضوع گفته شده خواهند بود. (در مقاله‌ای جداگانه به این موضوع خواهیم پرداخت)

-اصولاً اجرای مدل‌های قراردادی نهادهای بین المللی، در پروژه‌های داخلی الزام آور نیستند.

-در پروژه‌های خصوصی که طرفین قرارداد هر دو اشخاص حقوق خصوصی هستند؛ الزامی در به کار گیری اسناد همسان از جانب طرفین وجود ندارد. هر چند در صورت تمایل و توافق، طرفین می توانند از این مدلهای قراردادی استفاده کنند.

-تعیین حقوق و تعهدات:

شرایط عمومی پیمان به طور دقیق حقوق و تعهدات هر یک از طرفین قرارداد (کارفرما و پیمانکار) را مشخص می‌کند.

– حل اختلافات:

این شرایط راهکارهایی را برای حل اختلافات احتمالی که ممکن است در طول اجرای پروژه پیش آید، ارائه می‌دهد.

– مدیریت ریسک‌ها:

شرایط عمومی پیمان به مدیریت ریسک‌های مرتبط با پروژه، مانند حوادث غیرمترقبه یا تغییرات در شرایط پروژه، کمک می‌کند.

– ایجاد شفافیت:

این شرایط با تعیین چارچوب مشخص، به ایجاد شفافیت در روابط بین طرفین قرارداد کمک می‌کند.

اسناد همسان، شامل چه بخشهایی هست

اصولاً در تمام اسناد همسان، «موافقتنامه» و «شرایط عمومی» وجود دارد.

در نسخه های قدیمی‌تر علاوه بر این دو بخش، «شرایط خصوصی» نیز به عنوان بخش سوم قرار می‌گرفت اما در مدلهای جدیدتر، شرایط خصوصی به همراه سایر ضمایم در بخش سوم تحت عنوان «پیوست‌ها» قرار می گیرد.

اهم موضوعات مطروحه در اسناد همسان (شرایط عمومی پیمان):

-بخش موافقتنامه: مهمترین موضوعات قراردادی در موافقتنامه مطرح می شود. موضوعاتی از قبیل:

-طرفین قرارداد

-موضوع قرارداد

-مبلغ قرارداد

-مدت قرارداد

را شامل می‌شود.

-بخش شرایط عمومی:

-تعاریف اصطلاحات مورد استفاده در قرارداد

-نحوه پرداخت‌ها و صورت وضعیت‌ها

-تغییرات در کار و قیمت‌ها

-مدت زمان اجرای پروژه و تأخیرات

-تضمین‌ها و بیمه‌ها

-فسخ قرارداد و خاتمه پیمان

-حل اختلافات

بخش شرایط خصوصی: شرایط خاصی است که در صورت صلاحدید کارفرما که عموماً اشخاص دولتی یا عمومی هستند؛ برای تکمیل شرایط عمومی و با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص آن پروژه تدوین می‌شوند. در نتیجه اگر موضوع پروژه‌ای (با تشخیص کارفرما) دارای ویژگی خاصی نباشد؛ ممکن است شرایط خصوصی برای آن موضوع در نظر گرفته نشود.

تفاوت شرایط عمومی و خصوصی پیمان:

شرایط عمومی، شامل کلیاتی از شرایط و تعهدات طرفین است که لازم است در موضوع قراردادی خاص که برای آن، مدل قراردادی تهیه شده است؛ بدون امکان تغییر یا کاستن یا افزودن یا اصلاح، از جانب طرفین، رعایت شود اما «شرایط خصوصی» نکاتی است که به منظور تکمیل بخشهایی از «شرایط عمومی» که ممکن است در قرارداد به آن به نحو دقیق و کافی پرداخته نشده باشد؛ تدوین می گردد و همانطور که سابقاً توضیح داده شد ممکن است در قراردادی شرایط خصوصی وجود نداشته باشد.

نکته: شرایط خصوصی هیچگاه نمی تواند در مغایرت با شرایط عمومی تنظیم گردد البته با عنایت به اینکه در مدلهای قراردادی اخیر، بخشهایی از شرایط عمومی که توسط شرایط خصوصی قابل تکمیل شدن هستند؛ مشخص شده است؛ احتمال ایجاد مغایرت بین این دو بخش، کاهش یافته است اما در نسخه های قدیمی‌تر مانند نشریه ۴۳۱۱ معروف که چنین وسواسی راجع به متن شرایط خصوصی صورت نگرفته است (صرفاً گفته شده است که شرایط خصوصی نباید مغایر با شرایط عمومی باشد) این موضوع، بیشتر باید دقت شود.

اهمیت آشنایی با شرایط عمومی پیمان (اسناد همسان) برای پیمانکاران و مدیران پروژه

آشنایی با شرایط عمومی پیمان سناد همسان به پیمانکاران و مدیران پروژه کمک می‌کند تا حقوق و تعهدات خود را به‌درستی درک کنند، ریسک‌ها را کاهش دهند و اجرای پروژه‌ها را مطابق قوانین و استانداردهای معتبر مدیریت کنند. درک دقیق مفاد این پیمان، تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه و جلوگیری از اختلافات حقوقی را تسهیل می‌کند.