قراردادها در زندگی روزمره، کسب‌وکارها و فعالیت‌های اقتصادی نقش حیاتی دارند. این اسناد حقوقی پایه و اساس تعاملات طرفین را شکل می‌دهند و تعهداتی برای هر یک مشخص می‌کنند. با وجود این، اختلاف نظرها و مشکلات گوناگون درباره نحوه اجرای قراردادها می‌تواند زمینه بروز دعاوی مختلف را فراهم کند. برای دریافت راهنمایی و حل مسائل مرتبط، می‌توانید به مشاوره حقوقی قراردادها مراجعه کنید
در نظام حقوقی، دعاوی مرتبط با قراردادها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- دعاوی قراردادی
- دعاوی ناشی از قرارداد
شناخت دقیق این دو دسته، برای هر فردی که به نحوی با قراردادها در ارتباط است، از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ از طرفی برای مردم عادی که ممکن است بخواهند حقوق خود را بشناسند و از طرف دیگر برای حقوقدانان، وکلا و مشاوران حقوقی که باید بر اساس نوع دعوی، راهکارهای حقوقی مناسبی را ارائه دهند.
| نوع دعوا | تعریف کوتاه | مثال | راه‌حل و پیشگیری |
|---|---|---|---|
| دعوی قراردادی | ناشی از تخلف یا عدم انجام تعهدات قراردادی | مطالبه خسارت، الزام به انجام تعهد | درج ضمانت اجرا، مشاوره حقوقی قبل از عقد |
| دعوی ناشی از قرارداد | مستقیماً وابسته به اجرای مفاد قرارداد | الزام به فک رهن، تنفیذ معامله | تنظیم دقیق مفاد قرارداد، شرط داوری |
| مرجع رسیدگی | بسته به موضوع: دادگاه یا داوری | دعاوی ملکی: دادگاه محل ملک | تعیین مرجع در قرارداد، استفاده از داور مورد اعتماد |
| موارد رایج | اختلافات پرتکرار در قراردادها | فسخ، خیار، انتقال مال غیر | درج شروط خاص و دقیق در متن قرارداد |
تعریف و تبیین مفهوم دعاوی قراردادی
تعریف دعاوی قراردادی
دعوای قراردادی به دعویی گفته می‌شود که مستقیماً ناشی از نقض، تأخیر در انجام یا اجرای ناقص یکی از تعهدات مشخص شده در یک قرارداد باشد. به بیان ساده‌تر، وقتی یکی از طرفین قرارداد، به تعهدات صریح و مشخص خود عمل نکند یا آنها را ناقص انجام دهد، طرف مقابل می‌تواند برای احقاق حقوق خود، از طریق طرح دعوی در مراجع قضایی یا داوری، اقدام نماید. این نوع دعاوی دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از سایر دعاوی متمایز می‌کند. مهم‌ترین ویژگی، وجود یک قرارداد معتبر و الزام‌آور بین طرفین است که منشأ تعهدات و ادعاهای مطرح‌شده در دعوی است.
خصوصیات اصلی دعاوی قراردادی
- منشأ تعهد: قرارداد صریح و معتبر.
- موضوع دعوی: الزام به انجام تعهد یا جبران خسارت ناشی از عدم انجام آن.
- اهمیت مفاد قرارداد: متن قرارداد و شروط آن مهم‌ترین منبع استناد در دعوی محسوب می‌شود.
- زمان طرح دعوی: معمولاً با توجه به مدت‌زمان مندرج در قرارداد یا زمان تعیین‌شده در قانون مدنی، دعوی باید در مهلت‌های مشخص مطرح شود.
- اقامه دعوی: ممکن است از طریق دادگاه‌های حقوقی یا داوری باشد، البته در صورت وجود شرط داوری در قرارداد.
مصادیق رایج دعاوی قراردادی
- دعوای الزام به ایفای تعهد: مثلاً الزام به تحویل کالا، پرداخت مبلغ قرارداد، انجام خدمات مشخص.
- دعوای مطالبه خسارت تأخیر: در صورت عدم اجرای تعهد در موعد مقرر.
- دعوای فسخ قرارداد: در موارد نقض اساسی یا عدم امکان ادامه اجرای قرارداد.
- دعوای ابطال یا تنفیذ قرارداد: به دلایلی مانند عدم انطباق با قانون یا رضایت نداشتن طرفین.
- دعوای دریافت ثمن یا اجرت: در قراردادهای خرید و فروش یا خدمات.
مثال کاربردی
فرض کنید شرکت الف قراردادی برای تحویل ۱۰۰ تن فولاد به شرکت ب منعقد کرده است که موعد تحویل آن ۳۰ خرداد است. اگر شرکت الف در موعد مقرر فقط ۵۰ تن تحویل دهد، شرکت ب می‌تواند دعوای قراردادی الزام شرکت الف به تحویل کامل کالا یا مطالبه خسارت تأخیر را مطرح کند.
تعریف و تبیین مفهوم دعاوی ناشی از قرارداد
تعریف دعاوی ناشی از قرارداد
دعاوی ناشی از قرارداد به دعاوی گفته می‌شود که منشأ آنها مستقیماً نقض تعهدات مشخص قرارداد نیست، اما ارتباطی با اجرای قرارداد دارند. به عبارت دیگر، این دعاوی از آثار و روابط متفرعی ناشی از وجود یا اجرای قرارداد ناشی می‌شوند. این دعاوی ممکن است بر پایه قواعد کلی مسئولیت مدنی، حسن نیت، اعتماد مشروع یا سایر اصول حقوقی استوار باشند و ممکن است حتی مستند به متن صریح قرارداد نباشند.
خصوصیات دعاوی ناشی از قرارداد
- منشأ غیرمستقیم: برخلاف دعاوی قراردادی، منشأ تعهد در متن قرارداد نیست.
- مبنای حقوقی: بیشتر مبتنی بر قواعد مسئولیت مدنی، حسن نیت و اعتماد مشروع است.
- طرف دعوی: ممکن است شخص ثالثی نیز به دلیل تأثیر قرارداد متضرر شده باشد.
- نیاز به اثبات رابطه: باید رابطه علیت میان قرارداد و ضرر اثبات شود.
مصادیق دعاوی ناشی از قرارداد
- دعوای خسارت ناشی از نقض حسن نیت در اجرای قرارداد: مثلاً سوء استفاده از اطلاعات محرمانه.
- دعوای شخص ثالث متضرر از قرارداد: مانند خسارت اشخاصی که به واسطه اجرای قرارداد بین دو نفر متضرر شده‌اند.
- دعوای مسئولیت پیمانکار فرعی یا مشاور: در صورتی که قرارداد مستقیمی با ایشان نباشد اما به دلیل قرارداد اصلی مسئولیت داشته باشند.
مثال کاربردی
فرض کنید پیمانکاری قراردادی با شرکت ساختمانی منعقد می‌کند و در اجرای قرارداد، به علت بی‌احتیاطی سبب خسارت به اموال همسایگان می‌شود. اگر چه همسایگان طرف قرارداد مستقیم نیستند، می‌توانند دعوای خسارت ناشی از قرارداد را علیه پیمانکار یا شرکت مطرح کنند.
تمایز دعاوی قراردادی و دعاوی ناشی از قرارداد
منشأ تعهد و مسئولیت
- دعاوی قراردادی مستقیماً بر اساس مفاد قرارداد و تعهدات صریح آن مطرح می‌شوند.
- دعاوی ناشی از قرارداد، ناشی از رابطه قراردادی یا آثار جانبی آن و بر اساس اصول کلی مسئولیت و انصاف است.
نحوه اثبات دعوی
- در دعاوی قراردادی، اثبات وجود قرارداد و نقض آن کافی است.
- در دعاوی ناشی از قرارداد، علاوه بر وجود قرارداد، باید رابطه علیت و ضرر ناشی از آن اثبات شود.
مرجع رسیدگی و آثار حکم
- دعاوی قراردادی معمولاً در دادگاه‌های حقوقی و یا داوری حل و فصل می‌شوند.
- دعاوی ناشی از قرارداد ممکن است در دادگاه‌های عمومی و یا کیفری بررسی شوند، بسته به ماهیت موضوع.
مثال‌های عملی
- مطالبه مبلغ قرارداد یک دعوای قراردادی است.
- دعوای جبران خسارت بابت افشای اطلاعات محرمانه قراردادی، دعوای ناشی از قرارداد است.
بررسی رویه قضایی و آرای دیوان عالی
آرای مختلفی در دیوان عالی کشور در این زمینه صادر شده است که گاهی مرز بین این دو نوع دعوی را کم‌رنگ می‌کند. برخی دعاوی که در ظاهر قراردادی هستند، به دلیل فقدان شروط مشخص یا وجود مباحث حقوقی دیگر، در دسته دعاوی ناشی از قرارداد قرار می‌گیرند و بالعکس.
دعاوی مرزی و چالش‌برانگیز
در قراردادهای پیچیده، مانند قراردادهای مشارکت، پیمانکاری EPC، گاهی تمایز دقیق دعاوی قراردادی و ناشی از قرارداد دشوار است. در این موارد، تحلیل دقیق ماهیت تعهدات، مفاد قرارداد و قوانین مربوطه ضروری است.
تأثیر تفکیک دعاوی در تنظیم قرارداد
شناخت تفاوت‌ها به تنظیم‌کنندگان قرارداد کمک می‌کند تا شروط دقیق‌تری برای حل اختلاف، جبران خسارت و شرط داوری درج کنند و از بروز اختلافات آتی پیشگیری نمایند.
توصیه‌های کاربردی برای وکلا و مشاوران حقوقی
- شناخت دقیق نوع دعوی و مستندات لازم
- آموزش مدیران قراردادها برای پیشگیری
- استفاده از شرط داوری مناسب و دقیق در قراردادها
جمع‌بندی
تفکیک دعاوی قراردادی و ناشی از قرارداد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند در همه مراحل حقوقی و کسب‌وکاری، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. انتخاب و مشورت با یک حقوقدان زبده و دریافت مشاوره حقوقی قرارداد می‌تواند از بروز اختلافات جلوگیری کند.
